หนังสือรวมบทพระราชนิพนธ์เรื่อง มณีพลอยแสง แบ่งเนื้อหาออกเป็น 11 หมวด ด้วยกัน คือ กลั่นแสงกรองกานท์ , เสียงพิณเสียงเลื่อน เสียงเอื้อนเสียงขับ , เรียงร้อยถ้อยดนตรี, ชวนคิดพิจิตรภาษา, นานาโวหาร, คำขานไพรัช, สมบัติภูมิปัญญา, ธาราความคิด, นิทิศบรรณา, สาราจากใจ และมาลัยปกิณกะ
ในหมวด “ ชวนคิดพิจิตรภาษา ” เป็นพระราชนิพนธ์บทความและบทอภิปรายรวม 4 เรื่อง
คือ ภาษาไทยกับคนไทย, การใช้สรรพนาม, วิจารณ์คำอธิบายเรื่องนามกิตก์ในไวยากรณ์บาลี
และทุกข์ของชาวนาในบทกวี ซึ่งเป็นบทวิจารณ์ร้อยกรองที่จะนำมาศึกษาในบทเรียนนี้